Ciekawostki

Kim jest w stosunku do syna wujka nasz własny syn? A kim jest synowiec ? Czyli jakie łaczy nas pokrewieństwo.

Obecnie relacje rodzinne nie są nazywane w zbyt różnorodny i skomplikowany sposób. Dzieci naszych ciotek i wujków to rodzeństwo cioteczne. Dzieci stryjów to rodzeństwo stryjeczne. Język polski jest jednym z nielicznych języków, w których wyróżnia się takie pojęcie jak brat cioteczny czy siostra cioteczna. Między innymi w angielskim czy we francuskim na syna ciotki mówi się po prostu kuzyn. Jednak coraz częściej i w języku polskim rodzeństwo cioteczne czy stryjeczne nazywane jest po prostu kuzynostwem.

Kiedyś dzieci naszych cioć i wujków wydawały nam się bliższe niż teraz. Nazywaliśmy je w sposób, który wskazywał na jeszcze większe więzi.

Synowie i córki siostry naszej mamy były naszym rodzeństwem rodzono-ciotecznym. Jeśli nasza mama nie miała siostry, a tylko brata, to jego syn był naszym bratem. Po prostu bratem, a nie bratem rodzono-ciotecznym. Ale już jego siostra, czyli córka brata matki, nie była nam tak bliska, bo nie była naszą siostrą lecz siostrą rodzono-wujeczną. Dzieci brata ojca były rodzeństwem rodzono-stryjecznym. Dla naszego ojca czy matki syn ich brata był synowcem. Synowiec to dawna nazwa bratanka.

Siostry cioteczno-cioteczne czy bracia cioteczno-cioteczni to były dzieci sióstr ciotecznych czy braci ciotecznych naszych rodziców. Rodzeństwo cioteczno-cioteczne było nazywane rodzeństwem przeciotecznym.

Nasi przodkowie, nie tak bardzo odlegli, odróżniali rodzeństwo ojca od rodzeństwa matki. Ciotką nazywali tylko siostrę matki, a jej (ciotki) męża pociotem. Jedną parę tworzyli ciotka i pociot. Wujkiem w cale nie był tak jak dziś mąż ciotki lecz tylko brat matki. Jego żona była wujenką. Druga para to był wuj i wujenka. Stryj i stryjek to brat ojca, jego żona to stryjenka.

Stryjcowce to męscy potomkowie jednego dziada, pradziada lub prapradziada.

na podstawie Trójkowej audycji Katarzyny Kłosińskiej „Co w mowie piszczy”.

Słownik powiązań familijnych

Krewnych po ojcu określano krewnymi po mieczu lub agnatami (np. babka po mieczu), a po matce po kądzieli lub kognatami (np. babka po kądzieli). Określenia „agnat” i „kognat” stosowane były najczęściej do przodków.

bastrzę, pokrzywnik, wyleganiec – dziecko z nieprawego łoża
brat cioteczny (dawniej: brat wujeczny) – syn brata matki
brat przecioteczny – syn siostry babki
brat przyrodni (dawniej: półbrat) – brat mający innego ojca albo inną matkę
brat rodzono-cioteczny – syn siostry matki
bratanek – syn brata (w stosunku do siostry ojca)
bratanica (dawniej: bratanka) – córka brata (w stosunku do siostry ojca)
bratowa (dawniej: jątrew) – żona brata
ciotka – siostra matki, siostra ojca
kum, kuma – rodzice chrzestni w stosunku do siebie i do rodziców dziecka lub rodzice dziecka w stosunku do rodziców chrzestnych
kuzyn, brat stryjeczny – syn brata ojca
kuzynka, siostra stryjeczna – córka brata ojca
pociot, paciot, naciot – mąż ciotki
pociotek – daleki krewny
probantem – w genealogii osoba względem której opisuje się relacje rodzinne do innych członków jej rodziny
przedwieć, stary wuj – brat babki
przestryjec, prastryjec, stary stryj – brat dziadka
siostra cioteczna (dawniej: siostra wujeczna) – córka brata matki
siostra przecioteczna – córka siostry babki
siostra przyrodnia (dawniej: półsiostra) – siostra mająca innego ojca albo inną matkę
siostra rodzono-cioteczna – córka siostry matki
siostrzenica – córka siostry
siostrzeniec (dawniej również: siostrzanek, siestrzan) – syn siostry
stryj (dawniej: stryk) – brat ojca
stryjenka, stryjna – siostra ojca, również: żona brata ojca
surzyna (używane do XVII w.) – żona szwagra
synowa (od synowa żona; dawniej: sneszka, niewiastka) – żona syna
synowica (używane do poł. XIX w.) – córka brata (w stosunku do brata ojca)
synowiec (używane do poł. XIX w.) – syn brata (w stosunku do brata ojca)
szwagier (dawniej: dziewierz) – brat męża
szwagier (dawniej: swak) – mąż siostry
szwagier (dawniej: szurza) – brat żony
szwagierka (dawniej: świeść, szwagrowa) – siostra żony
szwagierka (dawniej: zełwa, zołwa, zełwica lub żołwica) – siostra męża
świekr, świekier – ojciec męża
świekra, świokra, świekrucha – matka męża
teściowa, teścia (dawniej: cieścia) – matka żony
teść (dawniej: cieść) – ojciec żony
wuj – brat matki
wujenka, wujna – żona brata matki
zięć (od: zająć żonę rodzicom) – mąż córki

Literatura:

A. Brückner (1985) – Słownik etymologiczny języka polskiego
A. Bańkowski (2000) – Etymologiczny słownik języka polskiego
W. Doroszewski (1958–1969) – Słownik języka polskiego
W. Kopaliński (1985) – Słownik mitów i tradycji kultury
Z. Gloger (1900-1903) – Encyklopedia staropolska